2008 оны УИХ-ын сонгуулиар МАН (МАХН) ба АН-ын мөрийн хөтөлбөрийн мөнгөн дүн бүхий амлалтууд, тэдгээрийн хэрэгжилтын явц

АМЛАЛТ

Одоо үйлчилж байгаа Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулинд ийм амлалтыг тодорхой зохицуулаагүй, гэхдээ 37.11.18-д .”cонгогчдын санал худалдан авахад чиглэсэн бусад аливаа үйлдэл, үйл ажиллагаа явуулах”-ыг хориглоно гэсэн заалт бий.

Ардчилсан Намын мөрийн хөтөлбөрөөс:  

“Стратегийн ордуудын 50-иас доошгүй хувийн ашиглалтыг ойрын жилүүдэд, түүний дотор Тавантолгой, Оюутолгой, Төмөртэйн ордын ашиглалтыг нэн даруй эхлүүлнэ. Иргэн бүртээ эрдэнийн хувь олгоно. Yнэлэгдэх хэмжээ нь нэг сая төгрөг. Эрдэнийн хувийн хэлбэр нөхцөл, эх үүсвэр, зориулалтыг хувь иргэн, айл өрх, улс орны хөгжил дэвшилд өгөөжтэй байхаар хуульчлан зохицуулна” 

МАХН (одоо МАН)-ын мөрийн хөтөлбөрөөс:

“Стратегийн зарим орд газруудыг түшиглэн үндэсний корпораци, групп байгуулах замаар Монголын иргэн бүрийг хувьцаа эзэмшигч болгож, ашгаас нь тогтмол хувь хүртэж байх нөхцөл, арга замыг судалж хэрэгжүүлнэ. Стратегийн томоохон ордуудыг аж ахуйн эргэлтэд оруулж олсон ашгаас иргэн бүрт 1.5 сая төгрөгөөс доошгүй “Эх орны хишиг” хүртээх сан байгуулах тусгай хууль гаргаж хэрэгжүүлнэ” (харин http://www.nam.mn сайт – д тавигдсан МАХН-ын 2008 оны УИХ-ын сонгуульд оролцох мөрийн хөтөлбөрт алга байна)

ХЭРЭГЖИЛТИЙН ЯВЦ

Монголын Ардын Намын амлалтын биелэлт:

2010 оны эхний хагас жилд “Хүний хөгжил” сангаас иргэн бүрт нэг удаа 70 мянган төгрөг олгосон. Харин 8-12-р сард сар тутам 10 мянган төгрөг, бүгд 50 мянган төгрөг, нийтдээ 120 мянган төгрөг олгоод байна.

2011 онд иргэн бүрт сар тутам 21 мянган төгрөг нийт 252 мянган төгрөг олгоно.  Ингэхдээ хоёр хувилбараар олгоно. Нэгдүгээрт, сар бүр 21 мянган төгрөг  бэлнээр өгөх. Хоёрдугаарт, иргэд  хамтарч хоршин жижиг дунд үйлдвэр эрхлэх, эрчимжүүлсэн мал аж ахуйг хөгжүүлэхийг хүсвэл техник, тоног төхөөрөмж худалдаж авах байгууллагад нэг удаад бөөнөөр, гэхдээ бэлэн бусаар шилжүүлнэ.  Мөн 500 мянган төгрөгийг бэлэн бусаар олгоно. Үлдсэн мөнгийг 2011, 2012 онуудад “Хүний хөгжил” сангийн хуулийн дагуу олгоно. Эрүүл мэнд, боловсрол, орон сууц, даатгал гэсэн хэлбэртэй байхаах тооцоолжээ.  

Ардчилсан Намын мөрийн хөтөлбөрийн амлалтын биелэлт:

Стратегийн ордуудын түшиглэсэн корпорац байгуулж хувьцааг нь иргэн бүрт эзэмшүүлэх ажлыг 2011 оны эхний улиралд хэрэгжүүлэх үүргийг УИХ-аас Засгийн газарт өгөөд байна.

Бэлэн мөнгө тараах эрсдэлтэйг УИХ-ын гишүүд мэддэг үү?

Маш сайн мэддэг.  Тэгвэл яагаад ийм сонголт хийсэн бэ? 

2011 оны Монгол улсын төсвийг хэлэлцэн баталж Хүний хөгжил сангаас иргэн бүрт 21 мянган төгрөг тараах шийдвэр гаргахаас өмнө УИХ-ын гишүүд “Манай нам улс төрийн хариуцлагатай хүчний хувьд амлалтаа биелүүлэх ёстой” хэмээн байр сууриа илэрхийлж байсан бол одоо төсөв баталсныхаа дараа “Нэгэнт шийдчихсэн юм чинь хэрэгжүүлэхээс аргагүй” хэмээн тайлбарлах болжээ.  Тэгсэн мөртлөө ард иргэдэд хандаж мөнгөө бэлнээр авахгүй байхыг уриалж байна.

… Боломж хомс … боломжгүй … эрсдэл учруулж болох … сөрөг үр дагавартай…

2010 оны эхээр Сангийн яамны Төсвийн бодлогын газраас улс төрийн намуудын зүгээс иргэн бүрт 1.0 сая төгрөг ба 1.5 сая төгрөгийн хувь, хишиг хүртээх амлалтыг хэрэгжүүлэх боломжтой эсэх талаархи танилцуулгыг “Зөвхөн албан хэрэгцээнд” гэсэн тайлбартайгаар бэлтгэж байжээ.

Гол дүгнэлтүүдийг сийрүүлбэл:

• 2010-2012 онуудад стратегийн ач холбогдол бүхий томоохон орд газарт үйлдвэрлэл эхэлж, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр, ногдол ашгийн төлбөрөөр “Хүний хөгжил” санд иргэдэд шаардлагатай хувь, хишгийг хүртээхэд шаардагдах дорвитой орлогын эх үүсвэрийг бий болгох боломж хомс байна.
• Үндэсний статистикийн газраас авсан мэдээгээр манай улсын хүн амын тоо 2.7 сая байгаа бөгөөд иргэн бүрт 1.5 сая төгрөгийн хувь, хишгийг хүртээхэд 4.1 их наяд төгрөгийн эх үүсвэр шаардлагатай бөгөөд уг хөрөнгийн эх үүсвэрийг 2012 он гэхэд Хүний хөгжил сангийн хуульд заасны дагуу улсын төсөвт ногдох ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн орлого, стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын орд ашиглахтай холбогдуулан авсан урьдчилгаа мөнгө, зээлийн эх үүсвэрээс бий болгох боломжгүй байна.
• Иймд богино хугацаанд шаардлагатай хөрөнгийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэхийн тулд “Оюу Толгой”, “Таван Толгой” болон бусад стратегийн орд газруудын хувьцааг хөрөнгийн зах зээл дээр шууд болон шууд бус хэлбэрээр арилжаалах (дээрх ордын хувьцааны тодорхой хэсгийг шууд зарах, эсхүл төрийн өмчийн компани байгуулан эдгээр төрийн өмчит аж ахуйн нэгжээр дамжуулах зарах, эсхүл багцлан зарах гэх мэт) замаар богино хугацаанд шаардлагатай эх үүсвэрийг бий болгож болох талтай. Гэхдээ стратегийн томоохон ордын хувьцааг гадаад, дотоодын зах зээл дээр арилжихадшаардлагатай бэлтгэл ажлыг хийх, хууль, эрх зүйн орчныг бүрдүүлэхэд нилээд хугацаа шаардлагатай юм. Түүнчлэн стратегийн ашигт малтмалын ордыг хувьцаа хэлбэрээр хөрөнгийн зах зээл дээр арилжих нь манай улсын эдийн засгийн бие даасан байдалд эрсдэл учруулж болохыг анхаарвал зохино.
• Улс төрийн намуудын дээрх амлалтыг хэрэгжүүлэн иргэн бүрт 1.5 сая төгрөгийн хувь, хишгийг Хүний хөгжил сангийн хуульд заасны дагуу хүртээх тохиолдолд олон сөрөг үр дагаварыг үүсгэнэ. Тухайлбал: инфляцийн түвшин өсөх; ирээдүй хойч үед өвлүүлэх баялагийн хэмжээ нөхөн сэргээгдэхгүй нөөцийн нэгэн адил дундарч багассаар тодорхой хугацааны дараа бүр мөсөн үгүй болох; төсвийн дарамт ихсэх; иргэдийн бэлэнчлэх сэтгэлгээг өөхшүүлэх; эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлтийг хийхэд хүндрэл учрах.

Иргэдийн нийгмийн болон эрүүл мэдийн даатгалын төлбөр, орон сууцны төлбөр, эрүүл мэнд боловсролын үйлчилгээний төлбөрийг хийх хэлбэрээр хувь, хишиг хүртээх нь эцсийн үр дүнд бэлэн мөнгөөр хувь хишиг хүртээсэнтэй адил, инфляцийг огцом нэмэгдүүлэх сөрөг үр дагавартай…”.

Харин Засгийн газраас 2011 оны Улсын төсвийн төсөл, Хүний хөгжлийн сангийн төсвийн төслийг боловсруулж УИХ-д өргөн барихдаа ч, УИХ-ын гишүүд эдгээр төслийг хэлэлцэн батлахдаа ч дээрх дүгнэлтүүдийг харгалзаж үзээгүй билээ. 

“Хүний хөгжил” сангаас хэдийг тараах вэ?

Эрх баригч МАН ба АН-ын 2008 оны сонгуулийн амлалтыг хэрэгжүүлж иргэн бүрт хувь, хишиг хүртээх зорилтыг биелүүлэх үүднээс байгуулсан “Хүний хөгжил” сангийн орлого 2011 онд 301.2 тэрбум төгрөг, зарлага нь 805.2 тэрбум төгрөг байхаар баталжээ. Үүнээс

• Иргэн бүрт сар бүр 21 мянган төгрөг, жилдээ нийт 252 мянган төгрөг олгох. Үүнд хамгийн их буюу 703 тэрбум төгрөгийг зарцуулна.
• Өмчийн хэлбэр харгалзахгүйгээр их, дээд сургууль коллежид суралцаж байгаа 165,000 оюутны 2010 – 2011 оны сургалтын төлбөрөөс оюутан тус бүрт 500 мянган төгрөгөөр тооцож дэмжлэг олгоно. Нийт 82.5 тэрбум төгрөг.  
• Иргэний эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1 дэх хэсэгт заасны дагуу бүх иргэдийг заавал даатгалд хамруулах чиглэлээр одоо эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдаагүй байгаа 344.4 мянган иргэний 4.5 жилийн эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлнө. Нийтдээ 9.3 тэрбум төгрөгийг шилжүүлнэ.
• Төрөөс эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг нь хариуцдаг 1,356 сая иргэний эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг төлөхөд 10.9 тэрбум төгрөгийг тус тус зарцуулна.

Нийлээд 805,2 сая төгрөгийг “Хүний хөгжил” сангаас зарцуулах юм. Харин дутагдаж байгаа 504 тэрбум төгрөгийг Тавантолгойн орд газрын хувьцааг эзэмшүүлэх урьд­чилгаа, “Эрдэнэт” үйлдвэрийн өсгөн нэ­мэг­дүүлсэн нөөцийн төлбөр зэргээс нөхөхөөр тооцоолжээ.